اخباریون، گروهی خاص در فقه و حدیث شیعه هستند که طرز فکر آنها مدت ها بر اندیشه مردم و حوزه های علمیه سایه افکند. موسس این فرقه، محمد امین استرآبادی بود که با سکونت در «مدینه» و نگارش کتاب «فوائدالمدنیّه» عقاید خود را در عراق و ایران گسترش داد. وی استنباط و اجتهاد را «بدعت» دانسته و مردود می شمرد و معتقد بود که تنها باید به ظواهر حدیث اکتفا کرد و قرآن و احادیث را تنها ائمه اطهار (ع) می توانند رمزگشایی کنند و این کار از عهده مردم عادی بر نمی آید. وی عقل و اجماع را نیز کنار نهاد. نظرات وی تا اندازه ای به سنی های اهل حدیث شباهت داشت هرچند که از لحاظ اعتقادی با آنها متفاوت بود. تفکر اخباری گری شیخ محمد امین سبب توجه بیشتر به کتب حدیث شد اما آثار زیانباری چون واپس گرایی، قشری نگری، ظاهربینی را در پی داشت و جلوی تعقل و تفکر را گرفت. البته تفکر اخباری گری، با تلاش علماء به گوشه ای خزید و محدود شد اما هنوز آثار آن کم و بیش دیده می شود: شکل گیری اخباری گری های نوین در جهان امروز از مصر تا عراق و سوریه و عربستان و افغانستان و. . . . و اخباری گری های فرهنگی میان نخبگان و مردم نمونه هایی از این دسته است.

اخبار جعلی چالش تنظیم گری پیچیده­ ای را در شبکه اطلاعاتی برخطی که به طور روزافزون دموکراتیک­ تر می­ شود پیش روی ما قرار می دهد. اطلاعات نادرست به سهولت توسط مدعیانی با اغراض متفاوت خلق می ­گردند، به سرعت توسط سکوهایی که بیشتر به جای این که به اجرای هنجارهای روزنامه­ نگاری بپردازند یا در راستای منافع عمومی باشند، انگیزه مالی دارند منتشر می شوند و مشتاقانه توسط کاربرانی که مایل به صحه گذاشتن بر باورهای موجود هستند رصد می­ گردند. با این حال حتی با افزایش آگاهی از این مشکل، به خصوص پس از انتخابات ریاست جمهوری 2016 میلادی ایالات متحده آمریکا، معنای اصطلاح «اخبار جعلی» به طور قابل ملاحظه ای مورد مناقشه و ترویج قرار گرفته ­است. این پژوهش ابتدا به چالش مورد اشاره می پردازد، سپس طبقه ­­بندی سودمندی ارائه می­ دهد که انواع اخبار جعلی را طبق دو متغیر دسته­­ بندی می ­کند: انگیزه خالقان آن اخبار و قصد فریفتن. به طور خاص این نوشتار چهار گروه مشخص از اخبار جعلی را از یکدیگر متمایز می­ کند: طنز، شوخی، پروپاگاندا، آزار اینترنتی که در ادامه به توضیح هریک از آن­ ها پرداخته خواهد شد. این چهارچوب تحلیلی می تواند باریک بینی بیشتری را برای مباحثه در این موضوع فراهم کند. در ادامه، پژوهش موانع و مشکلات ساختاری کلیدی را که فرآیند اصلاح و برطرف کردن هر نوع از اخبار جعلی، چه بسا با دلایل مختلف دشوار می سازد را شناسایی می­ کند. این ­ها شامل مواردی است که نویسندگان می ­توانند محتوای تولید شده توسط کاربران را به صورت برخط و به سهولت ارائه دهند. همچنین سهم مالی را که سکوها در برجسته کردن و انتشار مطالب دارند دربرمی گیرد. نویسندگان اغلب ترکیبی از انگیزه ­های مختلف را در تولید محتوا دارند که باعث می شود یک راه حل واحد برای تمامی آن­ها موثر نباشد. رصدکنندگان اخبار جعلی میل محدودی به سرمایه گذاری در به چالش کشیدن یا تایید محتوای آن­ ها دارند. به خصوص زمانی که مطالب بر باورها و دیدگاه های موجود آن­ ها صحه می گذارد. درنهایت اخبار جعلی ندرتاً به تنهایی منتشر می شوند. آن­ ها اغلب با مطالب صحیح ادغام می­ گردند، به طوری که رد قاطع آن ­ها سخت ­تر می­ شود. سپس پژوهش اقدامات موجود و پیشنهادی را براساس چهار روش تنظیم ­گری «لری لسیگ» طبقه ­­بندی می­ کند: قانون، کد دستوری، هنجارهای اجتماعی و بازارها. همچنین نقاط قوت و ضعف­ راه حل های موجود را ارزیابی می کند. درنهایت و شاید مهم تر از همه، پژوهش مجموعه ای از الگوها را که تحت چهار روش تنظیم ­گری، دسته­­ بندی شده اند، ارائه می ­دهد که می­ تواند اثرات مخرب اخبار جعلی را کاهش دهد و در عین حال از منافعی چون آزادی بیان، بحث آزاد و نوآوری فرهنگی محافظت کند و با ارزیابی این الگوهای پیشنهادی که براساس داده­ های مربوط به چرخه انتخابات 2020 میلادی ایالات متحده آمریکا هستند پایان می­ یابد.

هدف: این مقاله به بررسی دقیق روش ها و استراتژی های جدید در شناسایی اخبار جعلی می پردازد، به ویژه در زمینه پیشرفت های سریع هوش مصنوعی و یادگیری ماشین. با توجه به گسترش اخبار جعلی در رسانه های اجتماعی و سایر پلتفرم های دیجیتال، این مرور بر شناسایی و ارزیابی رویکردهای مؤثری تمرکز دارد که می توانند به مقابله با این مشکل فزاینده کمک کنند.روش ها:  با توجه به اهمیت شناسایی اخبار جعلی، این مقاله به بررسی و مقایسه رویکردهای مختلفی که در این حوزه مورد استفاده قرار گرفته اند می پردازد. بدین منظور، با مطالعه مقالات منتشر شده در کتابخانه های آنلاین و مراکز اسناد مانند IEEE، Scopus، Elsevier  و سایر منابع، ابتدا روش های مختلف شناسایی اخبار جعلی را بررسی کرده ایم. سپس، رویکردهای شناسایی به کمک نیروهای انسانی را با روش های شناسایی خودکار مقایسه می کنیم.نتایج:  نتایج نشان می دهند که در حالی که تکنیک های سنتی مانند استخراج ویژگی ها و سیستم های مبتنی بر قوانین، نقطه شروع خوبی برای شناسایی اخبار جعلی هستند، اما در مواجهه با پیچیدگی های اطلاعات نادرست مدرن اغلب ناکارآمد عمل می کنند. مدل های یادگیری عمیق که بر روی مجموعه داده های بزرگ آموزش دیده اند، در تشخیص اخبار جعلی عملکرد امیدوارکننده ای نشان داده اند، اما هنوز در تشخیص محتوای تولیدشده توسط انسان و کاربردهای در لحظه (Real-time)  دچار مشکل هستند. این یافته ها نشان می دهند که نیاز به راه حل های جامع تری وجود دارد که بتوانند این چالش ها را برطرف کنند.نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان می دهند که یک رویکرد یکپارچه که شامل تحلیل زبانی، یادگیری ماشین و روش های مبتنی بر شبکه باشد، برای توسعه سیستم های مؤثر شناسایی اخبار جعلی ضروری است. با پیشرفت این حوزه، تحقیقات آینده باید بر بهبود مدل های ترکیبی، ارتقای کیفیت داده ها و در نظر گرفتن ویژگی های کاربرمحور تمرکز داشته باشند تا بتوانند بهتر با انتشار اطلاعات نادرست مقابله کنند. ادغام مدل های زبانی بزرگ (LLMs) با سیستم های آگاه به زمینه (Context-aware) می تواند مسیر امیدوارکننده ای برای دستیابی به دقت بالاتر در شناسایی هر دو نوع اخبار جعلی تولیدشده توسط ماشین و انسان باشد.

طی سال های اخیر مواجهه و مقابله با اخبار جعلی به یکی از اصلی ترین کارویژه های رسانه های رسمی از جمله صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است. در این راستا بهره گیری از مضامین قرآنی می تواند راهگشا باشد، زیرا قرآن کریم الگوی موفقی در مواجهه با اینگونه اخبار و اطلاعات است. تحقیق حاضر نحوۀ این مواجهه را شناسایی و چگونگی به کار بستن آن در رسانۀ ملی را بررسی نموده است. این تحقیق با رویکرد کیفی و به روش تحلیل مضمون انجام شده و داده های این تحقیق از نوع کتابخانه ای است. یافته های پژوهش نشان می دهد مواجهۀ قرآن کریم با اخبار جعلی در حوزۀ شناختی از طریق «تبیین»، «تکذیب»، «تنزیه» و «دشمن شناسی»، در حوزۀ احساسی از طریق«تحذیر»، «تحقیر»، «توبیخ»، «تهدید» و «روحیه بخشی» و در حوزۀ رفتاری از طریق «آمادگی و استطاعت»، «الگودهی و الگوسازی»، «تبیّن»، «تغییر موضوع» ، «تنبه»، «ترمیم» و «مماثلت» صورت گرفته است. نتایج تحقیق و تفسیر یافته ها حاکی از این است رسانۀ ملی باید از طریق «تبیین»، «تکذیب»، «آموزش/ ارتقای سواد رسانه ای»، «استفاده از جاذبه های رسانه ای اقناعی»، «مدیریت صحیح پوشش خبری»، «مطالبه گری و مطالبه سازی»، «بهره گیری از قالب های گوناگون برنامه سازی»، «ایجاد واحد ویژۀ اخبار جعلی» و «ایجاد سکوی دیجیتال» با اخبار جعلی مواجهه نماید.

با ترویج و گسترش شبکه های اجتماعی، مسئله اخبار جعلی به صورت روزافزونی مورد توجه سیاست گذاران، روزنامه نگاران و حتی مردم عادی قرار گرفته است. وضعیت خاص کشور ایران و ساختار پیچیده آن باعث می شود مسئله اخبار جعلی در این کشور اهمیتی ویژه داشته باشد. در این پژوهش از روش تحقیق ترکیبی متوالی بهره گرفته شده است. ابتدا، پیمایشی بر روی 137 روزنامه نگار و فعال شبکه های اجتماعی صورت گرفت که به سوالاتی پیرامون نگرش آن ها به گسترش اخبار جعلی در ایران و جهان و نقش های احتمالی دولت ها و نهادهای تصمیم گیر در مقابله با این اخبار پاسخ دادند. پس از تحلیل این پاسخ ها، مصاحبه هایی طراحی شد که در آن 48 نفر از خبرگان حوزه خبر به سوالات بسته و باز پاسخ دادند. در پایان، با مقایسه نتایج حاصل از هر دو مرحله تحقیق، برخی نتایج و توصیه ها استخراج و ارائه گردید.

عبارت جدید «خبر جعلی» با پدیدار شدن تغییرات گسترده در زیرساخت های ارتباطاتی و پدید آمدن رسانه های نو و تغییرات بعدی در ساختارها و نهادهای جوامع انسانی، ازجمله در سیاست و اقتصاد، در سال های اخیر به یکی از مسایل بحث برانگیز حوزه های عمومی و دانشگاهی رشته های مرتبط با روزنامه نگاری، رسانه، ارتباطات و فرهنگ تبدیل شده است. این اصطلاح علمی در مباحث عمومی برای تبیین پدیده های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد که لزوما در معنای دقیق کلمه خبر جعلی نیست. فقدان تعریف واضح از اصطلاح خبر جعلی و مواردی که به صورت معمول با این اصطلاح علمی اشتباه گرفته می شوند شناسایی و مقابله با هرکدام از این موارد را دشوار می کند. این مقاله، با بررسی جامع منابع علمی موجود، انواع گونه های مشابهی را که بعضا حتی از سوی افراد دانشگاهی با خبر جعلی یکسان در نظر گرفته می شوند شناسایی کرده است. این گونه های مشابه عبارت اند از: محتوای طنز، نقیضه، محتوای ساختگی، محتوای دست کاری شده، پروپاگاندا، محتوای تجاری، محتوای حیله گرانه و شایعه. سپس از طریق مصاحبه عمیق با 18 نفر از متخصصان حرفه ای و دانشگاهی حوزه خبر و رسانه، شاخصه هایی برای مقایسه و سازمان دهی مفهومی این پدیده های رسانه ای به دست آمد که عبارت اند از: «مولف»، «سردبیری»، «محتوا» و «جنس رابطه». در پایان این مقاله، بر اساس شاخصه های به دست آمده، به تبیین اصطلاح خبر جعلی و تدوین یک جدول کامل برای بیان روشن تمایزها و تشابه ها پرداخته شده است.